Keynote Ruben Terlou

In de laatste keynote van de dag nam documentairemaker Ruben Terlou ons aan de hand in een persoonlijk verhaal over onder andere zijn carrière en de rol van technologie in China, zijn tweede vaderland. Dit alles aangekleed met zijn foto’s – hij is ook prijswinnend fotograaf.

In China hangen miljarden camera’s, alles wordt geflitst, vertelde Ruben. Betalen gaat vrijwel alleen nog via QR-codes op de telefoon. En gebouwen kom je binnen via gezichtsherkenning. Westerse sociale media en bijvoorbeeld Gmail en WhatsApp zijn geblokkeerd. Via een VPN-verbinding kun je de ‘Great Firewall’ beklimmen en toch toegang krijgen, maar dan loop je wel de kans veroordeeld te worden voor cyberterrorisme.

Hij toonde een voorbeeld van AI: een foto van een bord boven een snelweg, met daarop het nummerbord van de auto die aan komt rijden met de tekst: ‘U wordt verdacht van vermoeid rijden. Ga bij de volgende ruststop de weg af’.

“Wat vinden jullie daarvan?” vroeg Ruben de deelnemers van het evenement. “Is dit een beperking van je vrijheid of is hier niets mis mee omdat het veiliger is? Is het verkeerd dat de groep op nummer een staat en het individu en dus de privacy minder belangrijk is?”

Plattegronden bestuderen

Al twintig jaar komt Ruben in China – ook een paar dagen geleden was hij er nog. Op de middelbare school, bladerend in atlassen, wist hij het al dat hij op reis wilde. Dus vertrok hij op zijn negentiende naar China om Chinees (Mandarijn) te leren en foto’s te maken op afgelegen plekken.

Hij liet een foto zien die hij maakte van een groepje vrouwen van een etnische minderheid in een kamertje. “De mensen zijn altijd goed voor me geweest. Het nadeel was wel dat ik soms al om half tien ’s ochtends in een dorp aan de rijstwijn moest.”

Goed kunnen kijken

Hij kwam op plekken waar mensen het slecht hadden, wilde wat betekenen voor anderen en kwam uit bij geneeskunde. “Het voelde niet zo verschillend als mijn werk als fotograaf. Voor beide moet je goed kunnen observeren, beide heeft te maken met vergankelijkheid.”

Alles wat deze keynotespreker aanpakt, lijkt een succes te worden: hij rondde zijn studie Geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam cum laude af en begon aan promotieonderzoek naar leukemie. Maar, zegt hij: “Ik was een waardeloze onderzoeker. Mijn familie was trots en de hoogleraar zag in mij een opvolger, maar ik voelde me rusteloos. Ik werd hier niet gelukkig van.”

Grote veranderingen

In 2016 kwam zijn droom om documentairemaker te worden uit: hij maakte zijn eerste VPRO-reisserie in China: Langs de Oevers van de Yangtze. Het land waar hij inmiddels een liefde voor voelde, was veranderd. “Overal was lawaai: dorpen werden opgeslokt, miljoenensteden met flats uit de grond gestampt.” Zijn foto’s laten het zien. “Ik was benieuwd: wat doet zo’n enorme verandering met mensen?”

Hij liet een fragment zien van een jongen, die hij ontmoette in Shanghai en die een vriend werd. “Hij sprak poëtisch over zijn leven in die mensenmassa.” Op de kleurrijke zelfportretten die de jongen tijdens de lange, zware lockdowns maakte, had hij zijn gezicht uitgeveegd. “Ik voel me gezichtsloos, vertelde hij.”

Relatie met technologie

De jongen nodigde hem bij hem thuis uit, las voor uit zijn dagboek en vertrouwde hem toe dat hij schrijver wilde worden, maar dat dat niet kon vanwege zijn lange werkdagen en de verwachtingen van zijn familie. Ruben: “Over je individuele wensen praten is spannend. In China staat de groep in plaats van het individu centraal. Je heb meer plichten dan rechten: trouwen en je voortplanten en met iedereen rekening houden. Dat kan heel beklemmend zijn.”

Het feit dat de cultuur en het wereldbeeld in China anders is dan in het westen komt door de verschillende geschiedenis en religieuze achtergrond, denkt Ruben: het christendom, humanisme en de verlichting tegenover het confucianisme. “Daardoor heeft China ook een heel andere relatie met techniek dan het westen. China gaat er pragmatischer mee om. Het wordt gezien als een groot goed.”

Propagandamiddel

Technologie wordt bijvoorbeeld ook als propagandamiddel gebruikt. Hij toonde de zaal een fragment van twee influencers die aan de wereld proberen te vertellen dat alles geweldig gaat in de regio Xinjiang. Dat de Oeigoeren, de Turkssprekende moslimminderheid, absoluut niet onderdrukt of zelfs gemarteld worden.

De abrupte beëindiging van zijn carrière als arts destijds voelt af en toe ongemakkelijk, als een soort trauma zelfs, vertelde hij ook nog aan het eind van zijn keynote. Zijn nieuwe programma Dokter Ruben maakte de cirkel wel een beetje rond. In de serie die vanaf half oktober op tv is, spreekt hij wereldwijd met mensen in de gezondheidszorg.

“Maak het verleden onderdeel van je identiteit, heb ik geleerd.” Een andere les die hij de deelnemers van Beheer de Toekomst ten slotte wilde meegeven: “Anders zijn dan anderen is je kracht.”

Tekst door Thessa Lageman