Technotrends: 5G en Talking Traffic

Sessie: Antoine van den Oever en Joost Zielhorst, KPN

Wat gaan ontwikkelingen als Talking Traffic en 5G ons brengen? In bijna 80 dia’s en met veel interactie nemen Antoine en Joost ons mee in het effect van digitalisering. Om de toekomst te snappen schetst Antoine eerst de geschiedenis van de technologie: van telefoon, grammofoonplaten, televisie, walkman, computer, iPod, iPhone tot het heden 5G, de opvolger van 4G. Met de vijfde generatie in draadloze systemen zal er veel veranderen. Neem de voedselsector. Speciale drones kunnen bijvoorbeeld over de landbouwgronden vliegen om de boeren van informatie te voorzien. Autorijden kan er veiliger door worden. Conclusie: we moeten meegaan in deze technotrends. ‘Alles’ wordt langzaam software. Systeembeheerders blijven belangrijk, maar ons werkveld zal zeker veranderen.

“Het geeft weer wat we de komende jaren gaan zien en meemaken. Antoine kon nog uren doorgaan, maar de tijd was om.”

Agile/scrum in de praktijk

Sessie: Edgar Heijmans, P-Direkt

P-Direkt heeft Scrum geadopteerd als één van de methoden, naast bijvoorbeeld Waterval en RAD. Devops bleek minder geschikt voor P-direkt. Edgar geeft aan dat ze niet één voorkeursmethode hebben. Het is de ontwikkelsituatie die de methode bepaalt. Op veel dia’s komt het woord ‘scepsis’ voor, maar in de discussie blijkt Edgar zeker genuanceerder tegen Scrum aan te kijken. Een aanwezige geeft aan dat het toepassen van Scrum in zijn organisatie ten koste gaat van de kwaliteit van testen. Edgar herkent dit niet. Ook de medewerkers van het standaardplatform (SP) van IenW hebben andere ervaringen. Vervolgens wordt uitgebreid besproken hoe het testen is geïncorporeerd in de Scrumaanpak bij ANVS.

Een paar boodschappen die Edgar ons meegeeft:

• Beheerders letten bij het prioriteren van de backlogs niet op rangen/standen van de ‘melders’

• Beheerders zijn meer gericht op gebruikers (bijvoorbeeld het hele Rijk) dan op de baas (bijvoorbeeld de SG)

• Beheerders weten veel beter wat moet worden ‘gewijzigd’ aan applicaties dan de ‘visionairs’

• De Scrumaanpak heeft ertoe geleid dat de bestuurslagen die dichter op de uitvoering zitten, het meer voor het zeggen hebben gekregen bij applicatieontwikkeling, ten koste van de hogere bestuurslagen

• Belangrijk bij de introductie van Scrum is dat de ‘taal’ van de organisatie wordt gebruikt

• Voorkom dat het gevoel ontstaat dat er te veel wordt gepraat.

“Wij zijn nog niet zo erg bezig met Agile en Scrum, maar ik vond de discussie interessant. Daar heb ik wat aan op het moment dat we er meer mee aan de slag gaan.”

Big Data: machine learning en robots

Sessie: Jaap van den Herik (LCDS) en Maarten Lamers (LIACS), Universiteit Leiden

Jaap van den Herik trapt af met een quiz om na te gaan wie in de zaal nieuwe digitale platforms kent, zoals SnappCar, Peerby en Helpling. Dat is een opstapje naar de vraag hoeveel plezier we beleven aan verandering. Vaststaat dat machine learning het beheer gaat veranderen. Er komen alleen al veel meer informatiebronnen en nieuwe kaders. Gebruik van big data is niet geoorloofd onder de internationale privacy-wetgeving GDPR, terwijl er zoveel toepassingen mogelijk zijn. Met de gegevens van Google bijvoorbeeld kun je de snelheid op wegen nu al veel preciezer in kaart brengen dan met de meetlussen in de weg van TNO. Artifical Intelligence van Google kon de wereldkampioen van het Chinese bordspel Go verslaan. Dit deed deze AlphaGo op basis van een database van miljoenen partijen. Dat is machine learning: het systeem leert op basis van data. Als het systeem leert door zelf partijen te spelen, dan is sprake van deep learning. Zo wordt het systeem nog veel slimmer: AlphaZero won met 100-0 van AlphaGo. Jaap voorziet wel complicaties. Deep biasing van algoritmen is een belangrijke. Bijvoorbeeld omdat de mens vaak mannelijke woorden gebruikt, zoals ‘directeur’ voor zowel mannelijke als vrouwelijke personen. Daardoor kan vertekening ontstaan. Complicaties om op te lossen, bijvoorbeeld als je een computer recht wil laten spreken; een project van JenV waar hij bij betrokken is.

Collega Maarten Lamers gaat door met ‘Bots like you’. Hij bestudeert de robot-mensinteractie. Een robot hoeft er bijvoorbeeld niet als mens uit te zien, willen we er menselijke eigenschappen op plakken zoals emoties en intenties. Hij illustreert dat met talloze verhalen. Over Kismet die niets verstond maar wel brabbelde als de mens stil viel. Over Furby’s en hoe lang kinderen die op de kop durven houden als die piept. Over Paro, een hulpeloze zeehond die voor therapie in te zetten is, en anders dan echte dieren wél mee het ziekenhuis in mag. Er zijn rokende robots, religieuze robots, robots met ontlasting. Er is zelfs een HitchBot, een liftende robot met een bucket list die over de hele wereld heeft gereisd. Robotisering blijkt veel minder te gaan over technologie, maar veel meer over wat die met de mens doet. Zijn oproep: kijk dus verder dan engineering en software. Ga ervaringen aan met robots, in musea et cetera. Robotica lijkt ver weg, maar het gaat over jou.

“Iedereen zat aandachtig te luisteren en foto’s te maken van de dia’s.”

“Het had iets dichter bij huis ook over de chatbot bij de Rijksoverheid mogen gaan. Maar zo’n dag is ook goed om je horizon te verbreden.”

Servicegerichte architectuur

Sessie: René Tiesma, Tata Steel en EyeTie Architecture

In een introductievideo legt René allereerst uit wat een enterprise architecture is. Duidelijk wordt dat veel ondernemingen worstelen met het vraagstuk van beheer van de grote hoeveelheid systemen. In de loop van de tijd worden – op verzoek van de business – koppelingen gelegd tussen de systemen. Op het moment dat dan een systeem aan vervanging toe is, upgrades nodig heeft of wegvalt, ontstaat een probleem: er is geen zicht meer op de afhankelijkheden en op de impact daarvan voor de speciaal gebouwde oplossingen die moeten voorzien in de informatiebehoefte van de business.

Door een enterprise architectuur (EA) op te zetten is dit probleem te voorkomen. Tata brengt alles wat er gebouwd en ontwikkeld wordt onder in gestandaardiseerde domeinen, processen en objecten. Op die manier blijft beter inzichtelijk hoe de informatievoorziening tussen legacy en rapportagesystemen is georganiseerd. Het is het verschil tussen een bouwwerk van legoblokken versus een bord spaghetti. René beschouwt de EA-opzet als een voorloper van de SGA-benadering die nu actueel is: die van de servicegerichte architectuur. Door een goede EA ben je als organisatie niet meer zo afhankelijk van de gefragmenteerde kennis van verschillende domeinarchitecten over informatievoorzieningsfuncties.

Tot slot is er aandacht voor MessageRadar, een nieuwe oplossing die het leven van technisch en functioneel beheerders eenvoudiger maakt. Het stelt beheerders in staat om proactief te handelen als het berichtenverkeer tussen organisaties en hun systemen verstoord raakt. MessageRadar is (nog) niet productief bij Tata, maar wellicht op termijn interessant voor IenW binnen het nieuwe systeemlandschap.

“Een volgende keer hoor ik graag één of twee succesverhalen over SGA.”

“We zaten in de yogazaal dus de sessie verliep heel soepel.”

I-thiek: de ethische kant van de IT

Sessie: Chandro Kandiah, ministerie van EZK

Met elkaar in gesprek over duivelse dilemma’s. Dat is de korte samenvatting van deze interactieve sessie. Aan de hand van verschillende cases hebben wij in vertrouwen het gesprek gevoerd over de keuzes die gemaakt moeten worden bij de verdergaande ontwikkelingen van de techniek. Waar zal de fabrikant bij het programmeren van de zelfrijdende auto voor kiezen? Dat de koper (passagier) de meeste overlevingskansen heeft? Of dat de zelfrijdende auto zo min mogelijk omstanders raakt? Greatest good for the greatest number? Chandro, docent ethiek aan de Rijksacademie, introduceert twee filosofische stromingen hiervoor: de gevolgenethiek en de plichtenethiek.

We ervaren die stromingen tijdens de sessie zelf door te moeten kiezen. Eerste situatie: als je niks doet, vallen er 5 doden. Als je een hendel overhaalt, valt er 1 dode. Hier tellen de aantallen; de meesten zouden de hendel inderdaad overhalen. De consequentie daarvan is minder groot. Tweede situatie: door 1 iemand voor een rijdende trein te duwen voorkom je dat er 5 doden vallen. Zou je dat doen, ten koste van die ene? Hier zou je ook de aantallen kunnen tellen, maar dat voelt toch totaal anders: ook al zijn de gevolgen groot, we willen zover toch niet gaan, vanuit onze intenties.

Zulke keuzes moeten gemaakt worden in het ontwerp van nieuwe technologieën. We bespreken tot slot ook dilemma’s waar beheerders voor kunnen komen te staan. Bijvoorbeeld: geef je iemand toegang tot een systeem om criminaliteit op te kunnen sporen? Wat doe je als een bevriende collega vraagt om extra rechten om een project toch nog op tijd te kunnen afronden? Een workshop die de deelnemers zeker aan het denken heeft gezet.

“Conclusie: we hebben nog lang niet alle antwoorden. Ik verliet de zaal met nieuwe vragen: hoe gaan we dit dan doen? En wie mag hierover beslissen?”

Datalekken: bescherming van persoonsgegevens

Sessie: Wilbert Vrouwenvelder, CIBG (beheerder donorregister)

Een inspirerende sessie over de bescherming van persoonsgegevens? Dat blijkt mogelijk, zo bewijst Wilbert Vrouwenvelder. Hij behandelt de begrippen van de AVG en de ‘wondere wereld’ van de informatiebeveiliging. Hij geeft voorbeelden en stelt vragen, waardoor interactie ontstaat. Bijvoorbeeld: als je een usb-stick vindt, is dat dan een datalek? Met de bondige en tegelijk volledige inhoud kunnen we na afloop beter beoordelen of er sprake is van een datalek. Wilbert geeft een realistische kijk op de AVG (“er is veel kippendrift”). Het beeld heerst dat er met de AVG niks meer mag. Daar blijkt veel nuance in te zitten. Vergelijk het met de beveiliging van je huis: als je een raam op een kier hebt staan op 3 hoog, is het inbraakrisico beperkt. Timmer niet alles dicht. Kijk eerst waar de echte risico’s zitten.

"Als je Word een spellingcheck laat doen, dan wordt de inhoud van je bestand bekend bij Microsoft. Dat wist ik echt niet!”

“Hij deed het met humor.”

“Eye-openers. Het zit soms anders dan je denkt.”

Groene IT: digitale duurzaamheid in beheer

Sessie: Jeroen Eijskoot, zelfstandig specialist business informatiemanagement

Als er één sessie was waar de toekomst van beheer is verkend en naar voren gehaald, dan is het de sessie over Groene IT. De sessie bood een ware eye-opener voor het belang van de relatie tussen duurzaamheid en ict. Een treffend voorbeeld is de rentabiliteit van applicaties. 80% van de tijd zijn deze niet in gebruik. Hoe kun je daar meer mee doen? Het denken over duurzaamheid in ICT staat nog in de kinderschoenen – er valt op dat punt veel winst te behalen.

De rol van functioneel beheer in het kader van duurzaamheid, was voor de meeste aanwezigen in eerste instantie niet heel duidelijk. Aan de hand van sprekende voorbeelden is overtuigend aangetoond dat duurzaamheid een belangrijk speerpunt is en de komende jaren zal blijven.

Zie ook het interview met Jeroen Eijskoot “Functioneel beheer is toe aan de volgende stap in de evolutie”.

“Deze sessie zette me echt aan het denken, ik heb het er al met een aantal collega’s over gehad. Hier moeten we mee aan de gang! Ik had daar nog nooit bij stilgestaan, maar ben me daar nu van bewust.”

“Duurzaamheid is niet iets van iemand anders, maar ook van jezelf als functioneel beheerder. Hoe snel de dataverzameling en dataverwerking groeit. En dat heeft consequenties voor de CO2. Ons vak is breder dan je denkt.”

De klant van de toekomst: communicatie en teamleren

Sessie: Marjan Bellersen, zelfstandig interim manager

Hoe doorgrond je de klant van de toekomst en maak je er verbinding mee? Want wat er ook verandert op het gebied van ICT-ontwikkelingen, dat zal veel en snel zijn, contact met de klant blijft heel belangrijk. In deze parallelsessie werd geoefend met manieren om de kwaliteit van het contact met je klant te verbeteren en te verdiepen. De aanpak was eerder filosofisch dan praktisch en er is bijzonder veel informatie gedeeld. Ook zijn er tal van methoden aangereikt waarmee in de groep oefeningen werden gedaan: deep learning, neuro science, customer service en inzicht in hoe systemen worden ingericht. Een interview met degene die naast je zat, was bedoeld om volgens de methode van deep learning snel en systematisch inzicht te krijgen in de denkwereld van je klant.

“Hoe de toekomst er ook uitziet, samen werken en samen leren zal altijd nodig zijn.”

“Deze sessie mocht wel langer duren. Er waren veel oefeningen om te ervaren dat als je dingen samen doet, het resultaat veel preciezer en beter is.”

“Ik had eigenlijk gedacht dat de sessie zou gaan over wat de klant van ons verwacht. Het ging meer over vaardigheden voor de toekomst.”

Serious game: bouw je agile toekomst

Sessie: Lucie Ossenbrügge, Quint

Bouw je eigen agile toekomst. Dat was het thema van de serious game die twee keer zo lang duurde als de andere parallelsessies, dus je kon uitsluitend aan deze sessie deelnemen. Het idee was om volgens de agile methode met je groep een legostad te bouwen. De groep kreeg allerlei rollen toebedeeld die binnen het agile-werken bestaan: er kwam een developmentteam, een product-owner, een scrum master en een event tester.

De opdracht was om een stad te bouwen, waarin behalve rijtjeshuizen allerlei voorzieningen moesten worden gebouwd, zoals fietspaden, wegen, een bos, een riviertje, een watercentrale, brandweerkazerne etc. – events genoemd binnen de agile-terminologie. Bij elk event werden acceptatiecriteria benoemd. Aan de hand daarvan kon worden beoordeeld hoe het ermee stond en of je verder kon binnen de trits ‘to-do, in progress en done’. Dat werd bepaald door de event tester.

Twee teams werkten binnen twee sprints met events, een sprintplanning, backlog, review en retrospectief. De eerste sprint verliep nogal chaotisch. Iedereen moest wennen aan zijn of haar rol en soms was het zoeken welke rol op een bepaalde fase ingezet moest worden. Dit gaf in het begin heftige clashes en hilarische situaties. Maar door deze ervaring zag je in de tweede sprint een enorme leercurve – iedereen wist beter om te gaan met elkaars rol, waardoor de tweede sprint veel beter verliep. Ook de rol van de tester en van de functioneel beheerder in het hele proces werd veel duidelijker. Conclusie: zorg ervoor dat de kennis van de business en de techniek – van de tester en de functioneel beheerder veel vroeger in de sprint ingezet wordt. Dat voorkomt veel herstelwerk in latere fases en scheelt veel tijd en werk. Het was een heel interessante, leuke en leerzame sessie.

“We hebben het gehad over wat de beheerder doet. Wat staat er op je bord? Wat ga je bouwen? De Lego maakte het heel concreet.”

Met dank aan verslagleggers en reacties van andere deelnemers.

Foto’s: Bob Bronshoff